Dziś nikt nie kwestionuje pierwszeństwa Tarnicy wśród bieszczadzkich połonin, a wizyta w najbardziej południowo-wschodnim zakątku naszego kraju bez wejścia na jej wyniosły wierzchołek uważana może być za niepełną. Rozpościera się stąd bowiem jedna z najbardziej fascynujących panoram w naszym kraju, sięgająca nie tylko niemalże całych Bieszczad, po obydwóch stronach granicy, ale także wplatająca w serca turystów tę gryzącą tęsknotę za minionymi czasami, kiedy całe pasmo stanowiło jeden, niepodzielny region turystyczny II Rzeczypospolitej.
Masyw Tarnicy jest najdalej wysuniętym na południowy wschód pasmem górskim w Polsce. Wznosi się pomiędzy szeroką i rozległą dolina Sanu na wschodzie, a jego głęboko wciętym w góry dopływem, Wołosatym.
Osobiście bardziej lubię używane czasami określenie Gniazdo Tarnicy. Jest to w rzeczywistości prawdziwe gniazdo górskie – wyniosłe, z licznymi, potężnymi grzbietami rozdzielonymi głębokimi dolinami. Tutaj wznoszą się wszystkie, poza jedną Wielką Rawką, najwyższe szczyty Bieszczad Zachodnich, przekraczające 1300 m n.p.m. – Tarnica, Krzemień, Halicz, Szeroki Wierch i Bukowe Berdo.
Tutaj wędrować można najrozleglejszymi u nas połoninami, rozciągającymi się na długości kilkunastu kilometrów. To prawdziwa kwintesencja Bieszczadów, a jednocześnie przedsmak Karpat Wschodnich ciągnących się za przełęczą Użocką.
Ze wszystkich wierzchołków tego masywu najwyższa jest Tarnica (1348 m n.p.m.). Jej wysokość nie jest zbyt wielka, zwłaszcza, gdy się ją porówna z leżącymi dalej na południowy wschód pasmami Karpat Wschodnich, które w ukraińskiej Czarnohorze przekraczają 2000 m n.p.m., a w rumuńskich Górach Rodniańskich nawet 2300 m n.p.m. (czyli więcej niż najwyższe wierzchołki Tatr Zachodnich), co zapewne przyczyniło się do uknucia pogardliwej nazwy „kapuścianych gór”, jaką niekiedy obdarza się Bieszczady.
Ale gdy spojrzymy na nasze krajowe podwórko, szybko okaże się, że poruszając się na zachód wzdłuż karpackiego łuku wyższa od Tarnicy wśród pasm fliszowych jest dopiero Polica w Beskidzie Żywieckim, a w całych Beskidach Zachodnich większą wysokością pochwalić się może tylko pięć szczytów. Tak więc kapuściane, nie kapuściane – Gniazdo Tarnicy należy do najwyższych pasm w całych polskich Karpatach Fliszowych. Jest więc prawdziwych Karpat Wschodnich forpocztą może i niewielką, ale jak najbardziej godną!
fot. Paweł Klimek
Tarnica i przyległe do niej połoniny już od dawna uznawane były za jeden z najpiękniejszych zakątków Bieszczad (całych – łącznie Zachodnich i Wschodnich). Mimo to nie była to góra zbyt popularna – w przedwojennych przewodnikach, w tym także w legendarnym już przewodniku Gąsiorowskiego z 1935 roku, wejście na Tarnicę wspomniane jest tylko przy okazji wyprawy na Halicz. Podobnie w znakomitym skądinąd przewodniku „Polska Południowo-Wschodnia” o Tarnicy wspomniane jest dosłownie w kilku słowach, że leży blisko Halicza i że jest odeń wyższa. W przewodniku Słuszkiewicza z 1938 po Sanoku i ziemi sanockiej, autor wspomina jedynie o tym, że warto wybrać się „w okolice Ustrzyk Górnych, gdzie szczyty dochodzą do 1350 m”.
Najczęściej mówi się o tym, że na tle pozostałych pasm karpackich ówczesnej Rzeczypospolitej, ta część Bieszczadów prezentowała się mizernie, a cały ruch turystyczny kierował się w Gorgany i Czarnohorę. Jest to jednak nieprawda – piękno krajobrazu okolic Przełęczy Użockiej znane było od dawna, tutejszymi połoninami zachwyca się sam Gąsiorowski, który Beskid Wschodnie znał jak własną kieszeń. Antoni Wrzosek w 1938 roku pisał wprost o „przepięknych tak w lecie, jak i w zimie terenach wycieczkowych Bieszczadów Zachodnich, dziś tak niesłusznie zaniedbanych” (Wierchy, R.16).
Głównym powodem takiego stanu rzeczy była słaba dostępność komunikacyjna tych gór. Zakrawa to na paradoks, ale w rzeczywistości te gęsto zasiedlone wioskami w dolinach partie gór były trudniej dostępne niż niektóre zakątki dzikich Gorganów. Co tu dużo mówić – łuk Karpat między przełęczą Dukielską a Przełęczą Użocką to było, nie licząc poleskich bagien, zapomnianym końcem świata przedwojennej polski.
Między tymi dwiema przełęczami góry dało się przekroczyć tylko jedną linią kolejową i dwoma bitymi szosami – pozostałe doliny dostępne były tylko wąskimi błotnistymi dróżkami, zamieniającymi się po kilkudniowych deszczach w rozmokłe błotne trzęsawiska. Stąd przedwojenne zainteresowania turystyczne sięgały jeszcze Halicza, w miarę dobrze dostępnego z Sokolik Górskich, ale już dalej na zachód położone połoniny, z braku schronisk i dojazdu, zwiedzane były nad wyraz rzadko. A kiedy w 1936 r. zlikwidowano kolejkę leśną z Sokolik do Ustrzyk Górnych, ta część Bieszczad zniknęła z turystycznej mapy Polski.
Trudno to sobie wyobrazić, widząc ciągnące połoninami, zwłaszcza w weekendy, tabuny turystów. W ich miejsce, przed wojną, na stokach Tarnicy można było spotkać ogromne stada wołów – głównie z Wołosatego, których liczba sięgała kilkuset sztuk, najczęściej w stadach po 150. Miały one w górach swoje poidła i miejsca odpoczynku na noc. Ślady charakterystycznych „schodków” wydeptanych w darni przez bydlęce kopyta zauważalne są przez wprawne oko jeszcze do dziś. Po wojnie cały teren opustoszał, miejscowych Bojków wysiedlono na Ukrainę, a cały teren przygraniczny zamknięto dla ruchu osób postronnych.
Pierwsi turyści pojawili się tu na początku lat 50., a w jeden z pierwszych grup turystów, w 1953 roku na Tarnicę zawędrował Karol Wojtyła, wówczas jeszcze zwykły ksiądz. Dopiero po otwarciu obwodnicy bieszczadzkiej, która uprzystępniła ten zakątek Polski masowej turystyce, rozpoczęła się wielka turystyczna „kariera” Tarnicy – któż bowiem nie chciałby zdobyć najwyższego szczytu w całych „dzikich” Bieszczadach?
Wyruszmy i my – w całym gnieździe Tarnicy jest kilka szlaków, które można łączyć w zróżnicowane trasy wejściowe na najwyższy wierzchołek naszych Bieszczad. Można zrobić piękną pętlę na Tarnicę z Wołosatego, przez Rozsypaniec i Halicz, można przejść z Mucznego czy też z Pszczelin przez długie i piękne Bukowe Berdo. Najszybsze i najkrótsze, ale też najbardziej strome wejście prowadzi wprost w Wołosatego, a polecam go połączyć z łagodnym zejściem połoniną Szerokiego Wierchu do Ustrzyk Górnych. Zgodnie z dobrą zasadą, że lepiej stromo wchodzić i łagodnie schodzić niż na odwrót!
Wołosate nie jest ani piękne, ani malownicze – ot, miejscowość z chaotyczną zabudową, naznaczona stygmatami gigantomanii PRL-u, która kazała wybudować w tym miejscu wielką, nigdy nie ukończoną fermę hodowlaną. Nawet urządzenie w jej budynkach stadniny i restauracji nie zmieni tego miejsca.
Ale ma też Wołosate swój niezapomniany, wakacyjny klimat: klimat ostatniej miejscowości na trasie, z której można już tylko wyruszyć w góry, w której wieczorami można wysłuchać darmowego koncertu, gdy przed sklepem, przy piwie, wszelkiej maści grajkowie wykonują, czasem wcale nieźle, turystyczne przeboje: te sprzed lat i te zupełnie nowe.
W każdym razie – nie po to się tu przyjeżdża by zwiedzać i zachwycać się miejscowościami, ale by wędrować po połoninach – z tego punktu widzenia Wołosatemu nic zarzucić nie można.
Niebieski szlak, którym powędrujemy z Wołosatego ku Tarnicy, skręca w lewo z asfaltowej szosy i po kilkunastu metrach wychodzi na rozległe łąki, dawne pola orne, a przed nami, w całej okazałości, wyrasta Tarnica.
Jej charakterystyczny kształt nieregularnego trapezu z dwoma wierzchołkami połączonymi wąskim grzbietem znaleźć można w każdym folderze i przewodniku po Bieszczadach. Bardziej nawet od samego szczytu, uwagę przyciąga charakterystyczna, głęboka przełęcz o kształcie litery U, która niczym ogromne siodło leży okrakiem na połoninnym grzbiecie. No właśnie — skąd pochodzi nazwa Tarnica? To właśnie od tej przełęczy wzięła się nazwa góry – pochodzi ona rumuńskiego słowa "tarniţa" i przywędrowała razem z wołoskimi pasterzami, a oznacza dokładnie tyleż, co „siodło, przełęcz”. Trafniej chyba się już nie dało nazwać tej przełęczy – z czasem nazwa przyporządkowana została sterczącemu nad nią wierzchołkowi.
Z dołu, z łąk nad Wołosatem warto się jeszcze przyjrzeć samej Tarnicy – z jej bardzo stromymi stokami, pokrytymi skalnymi załomami i skalnym rumoszem nazywanym grehotem lub rozsypańcami. Góra wydaje się stąd potężna – i nic dziwnego – różnica wysokości pomiędzy wioską a wierzchołkiem Tarnicy przekracza 600 metrów. Nasza ścieżka pokona ją zadziwiająco szybko i łagodnie – początkowo mijamy młode mieszane lasy, którymi porosły dawne pola, zarastające polanki, w końcu dochodzimy do krawędzi starego lasu pod kulminacja Hudów Wierszka. Stąd, ładnymi, ale niezbyt bujnymi buczynami podchodzi dawnym płajem służącym do przeganiania wołów na połoniny. Mijamy świeżo odremontowaną wiatę, po czym początkowo połogo, a potem już coraz stromiej wychodzimy na polanki przy górnej granicy lasu. Jeszcze tylko pas poskręcanej wiatrem buczyny i po półtorej godzinie od wyjścia, stajemy na skraju ogromnej połoniny, z piętrzącym się przed nami masywem Tarnicy. Grehoty i rozsypańce wyglądają stąd o wiele groźniej…
Następne pół godziny zajmie nam wdrapanie się szerokie siodło pod Tarnicą – tu, w jednym z najtłoczniejszych miejsc w naszych Bieszczadach krzyżują się szlaki z Wołowatego, Halicza, Bukowego Berda i Ustrzyk Górnych. Jeżeli ktoś jest w stanie – może tu próbować odpocząć, ale w letnie weekendy szansa jest niewielka – lepiej od razu ruszyć na wierzchołek, odległy o 15 minut stąd. Skalnymi załomami trawersujemy skalistą turniczkę bezpośrednio pilnującą przełęczy, potem coraz wyżej wspinamy się ku widocznemu teraz przed nami stalowemu krzyżowi. To już szczyt – najwyższy punkt Bieszczad Zachodnich, a jednocześnie jedno z najwspanialszych miejsc widokowych w naszych górach. Prawda, że szybko poszło?
Za najlepszy punkt widokowy w naszych Bieszczadach uchodzi Halicz, ja osobiście jednak wolę Tarnicę, głównie dlatego, że połowę horyzontu na pierwszym planie zajmują bliskie na wyciągnięcie ręki połoniny. Tak więc można stąd dokładnie przestudiować topografię gniazda Tarnicy, z pięknym Krzemieniem, zwieńczonym licznymi skałkami nadającymi mu charakter grzebienia, rozległymi połoninami Bukowego Berda, Kopy Bukowskiej, Halicza, Rozsypańca, a dalej za nim Kińczyka Bukowskiego, które łącznie nazywane są czasem Połoniną Bukowską – najdłuższą polską połoniną.
W przeciwnym kierunku łagodnie opada trawiasty grzbiet Szerokiego Wierchu. Wymienienie choćby połowy szczytów widocznych stąd przy dobrej widoczności zajęłoby dużo czasu i miejsca. Wspomnę więc tu jeszcze tylko o górach, które najbardziej przyciągają wzrok – o pięknych wierzchołkach Karpat Ukraińskich. Na południowym wschodzie widoczne Połonina Równa i Ostra Hora, których kształty są dobrze oddane w nazwach.
Na lewo od nich najwyższy szczyt całych Bieszczadów — stożkowaty Pikuj (1409 m). Przy dobrej widoczności widać stąd także wysokie pasmo Połoniny Borżawy, której najwyższy wierzchołek Stoh liczy aż 1677 m n.p.m. Z kolei na lewo od połonin Kińczyka Bukowskiego można dostrzec wyspowe masywy Gorganów. Czasami, przy mroźnej zimowej aurze zdarza się stąd dostrzec odległe o prawie 200 km stąd Tatry, a w przeciwnym kierunku Świdowiec…
Krzyż, pod którym stoimy, wzniesiono na pamiątkę wspomnianej już wycieczki Karola Wojtyły na Tarnicę 5 sierpnia 1953 roku. Pierwszy krzyż postawiono tutaj w 1979 roku – był to prosty krzyż, złożony z dwóch metrowych rur. Kolejny postawiono w 1987 roku, a okazją do tego była III Pielgrzymka Jana Pawła II do Polski. Wzniesiono go bez wiedzy ówczesnych władz – grupa turystów z Rzeszowa wniosła nocą z 6 na 7 czerwca z Ustrzyk Górnych elementy 7,5-metrowego krzyża i worki z cementem i po kilkugodzinnych pracach wznieśli z powodzeniem całą konstrukcję. Umieszczono też wtedy tablicę upamiętniającą wycieczkę z 1953 roku. Dziesięć lat później, w 1997 r., tablica została odnowiona i poświęcona. Krzyż przetrwał do 2000 r., kiedy to został wymieniony na nowy, uroczyście poświęcony przez bp. Adama Dyczkowskiego z Gorzowa Wielkopolskiego w obecności wielu turystów i pielgrzymów.
Z wierzchołka trzeba wrócić na siodło, a stąd wspiąć się jeszcze na zawieszony nad nim od zachodu wąski czub Tarniczki (1315 m n.p.m.). Stąd już łagodnie, rozległymi połoninami Szerokiego Wierchu schodzimy do Ustrzyk Górnych. Cały czas towarzyszą nam dalekie widoki na polską część Bieszczad – z charakterystyczną sylwetką Połoniny Waryńskiej na pierwszym planie, zza której wychylają się grzbietu Wetlińskiej, a na lewo, za szerokim obniżeniem – Wielka Rawka z ciągnącym się od niej ramieniem Działu.
Ile zajmuje wejście na Tarnicę? Cała wycieczka – z Wołowatego do Ustrzyk Górnych, połączona ze zdobyciem Tarnicy, nie powinna zająć więcej niż 5 godzin. To co? Wybierzesz się z nami na bieszczadzką włóczęgę?
Klub Podróży Horyzonty Sp. z o.o. realizuje projekt dofinansowany z Funduszy Europejskich Zdalne zarządzanie biurem podróży poprzez wdrożenie dedykowanej platformy informatycznej rozwiązaniem na sytuacje kryzysowe Klubu Podróży Horyzonty.
Celem projektu jest zapewnienie zdalnej i zautomatyzowanej obsługi klienta, co znacznie poprawi jakość świadczonych usług oraz zwiększy odporność biura na sytuacje kryzysowe.Dofinansowanie projektu z UE: 234 719,17 PLN