Przyroda

Daj się wciągnąć!

Bagna Pantanalu to największy i najpiękniejszy na świecie teren mokradeł. Rozciąga się na granicy Brazylii, Boliwii i Paragwaju, zajmując powierzchnię 200 000 km² równiny aluwialnej (to ¾ całej Polski!). Podobno Portugalczycy, gdy dotarli do niego pierwszy raz, byli przekonani, że są nad śródlądowym morzem. Nazwa tego obszaru wywodzi się z portugalskiego pantano, co oznacza bagno. Określa się je często też „Arką Noego”, gdyż to dom dla wielu gatunków zwierząt zagrożonych wyginięciem, a którym warunki tego obszaru pozwalają na przetrwanie. Z kolei tutejsza roślinność tropikalna ma ogromny wpływ na klimat w całym regionie.

Jaguar na Transpantaneirze  

Transpantaneira - legendarna droga, która potrafi wciągnąć w prawdziwy trans. Długa na ok. 147 km przecina obszar Pantanalu z Pocone do Porto Jofre. Przejazd nią daje nieprawdopodobną okazję obserwacji dzikiej przyrody. A ta jest jedną z największych atrakcji Brazylii. Dzikie zwierzęta w ich naturalnym środowisku można tu spotkać znacznie częściej niż w lasach deszczowych Amazonii. Nic więc dziwnego, że swoje siedliska znalazło tu ponad 700 gatunków ptaków, ponad 250 gatunków ryb i ponad 50 gatunków gadów. Liczne z nich są rzadkie (np. kapibary, kajmany), inne – coraz bardziej zagrożone wyginięciem. Symbolem Pantanalu jednak Tuiuiu – ptak o imponującej rozpiętości skrzydeł (niemal 1,5 m!).

To właśnie tutaj żyje największa populacja jaguarów na obszarze obydwu Ameryk i możliwość zobaczenia go w jego naturalnym środowisku wzbudza najwięcej emocji. Tropienie tego najsilniejszego z kotów w miejscu oddalonym od cywilizacji to potężna dawka adrenaliny i wrażenia nie do podrobienia.

Rytm życia na Pantanalu jest całkowicie podporządkowany przyrodzie. Czas dzieli się tu na dwie pory: deszczową, w czasie której znaczna część obszaru jest zalewana, i suchą, kiedy przekształca się w sawannę. I z nią też wiąże się ogromne zagrożenie dla tego miejsca.

Wielki pożar

Ogień na Pantanalu pojawiał się regularnie i był wynikiem wielkich susz panujących tu zwyczajowo od sierpnia do października. Brazylijski Krajowy Instytut Badań Przestrzennych przyczynę częstszych pożarów widzi w ogólnych zmianach klimatu. Jednak susza w 2024 r. była rekordowa i Pantanal zmagał się z największą jak dotąd falą pożarów. Jej rozmach zaintrygował nawet brazylijską policję, która rozpoczęła dochodzenie w celu wyjaśnienia przyczyn tak ogromnej katastrofy i czy ogień nie został jednak zaprószony przez człowieka.  

Przyroda zagrożona

Ale nie tylko katastrofy naturalne są niebezpieczeństwem dla Pantanalu – ogromnym zagrożeniem okazuje się i człowiek ze swoimi szalonymi pomysłami. W 2024 r. powrócono do zarysów projektu, którego celem jest przekształcenie tutejszych rzek w kanał żeglugowy. Żegluga miałaby ułatwić transport plonów i rud metali z obszarów produkcyjnych z centrum kontynentu do portów oceanicznych. Pociąga to jednak za sobą konieczność pogłębienia naturalnych płytkich odcinków i dewastację brzegów przepływającej przez Pantanal rzeki Paragwaj – głównego źródła wody dla tutejszych mokradeł. Plan przewiduje prace na ok. 700 km jej górnej części. Naukowcy biją na alarm, przestrzegając przed skutkami takich inwestycji, która może doprowadzić do nieodwracalnego zniszczenia największych na świecie słodkowodnych terenów podmokłych.  

Choć transport drogą wodną byłby szybszy i tańszy niż ciężarówkami, to jednak za cenę ogromnej straty dla przyrody i dla miejscowych Pantaneiros – lokalnej ludności, która od wieków żyje w oparciu o rytm życia całej przyrody Pantanalu.

Choć jeszcze latach 90. XX w. ówczesny brazylijski rząd plany te zarzucił z uwagi na dobro przyrody właśnie, to w latach 2022 i 2023 wydano wstępne zgody na rozpoczęcie prac. Tym bardziej więc zachęcamy do zobaczenia tego kawałka niesamowitej i wciąż dzikiej przyrody najszybciej jak to możliwe. Zanim to największe na świecie mokradło z naturalną strukturą bezpowrotnie zniknie. 

Autor tekstu: Małgorzata Kotarba, Autor zdjęć: Przemek Kunysz